PSA, spermin sıvılaşmasını sağlayan bir enzimdir. Esas olarak, prostatın kanallarını ve asinilerini döşeyen hücrelerden salgılanır. Psa büyük ölçüde prostat’a özgü bir enzimdir ancak çok düşük miktarlarda pankreas ve tükürük bezlerinden de salgılanır. PSA nın spermdeki konsantrasyonu kandaki seviyesinin milyon katı kadardır.
PSA, Prostatik hücrelerin ve bazal membranın bütünlüğünün bozulması neticesinde kan dolaşımına girer (şekil 1). Kana psa geçişi, prostatın normal yapısını bozan, hem iyi huylu hastalıklarında hem de prostat kanserinde görülebilmektedir.
PSA seviyesini yükselten durumlar
Prostat kanserinin dışında, prostat ile ilgili bir çok olayda ve hastalıkta kanda psa yükselmesi görülebilmektedir. (Tablo 1). Psa nın kandaki yarılanma ömrü 3.15 gün gibi kısa bir süre olduğundan bu yükselmelerin bir çoğu geçici olabilmektedir. Dolayısı ile önceki psa değerleri normal olan sağlıklı bir bireyde aniden görülen psa yükselmesinde tabloda belirtilen faktörlerin hepsi değerlendirilmelidir.
| Klinik Durum | Sreum PSA seviyesi üzerine etkileri |
| Kateterizasyon | Düşük |
| Egzersiz | Yok |
| Hemodializ | Yok |
| Parmakla Rektal Muayene | Yok |
| Sistoskopi | Düşük |
| İdrar Retansiyonu | Kısa dönem yükselme |
| Ejekülasyon | Yükselir (48 saat) |
| Prostat Masajı | Yükselir (3 gün) |
| Transrektal Ultrason (TRUS) | Yükselir (7 gün) |
| Prostatit | Yükselir (4-6 hafta) |
| Prostat Biyopsisi | Yükselir (6 hafta) |
| Prostat Ameliyatı (TURP) | Yükselir (6 hafta) |
Tablo1. Klinik Durumların serum PSA seviyeleri üzerine olan etkileri
PSA nın yükselmesini doğru bir şekilde değerlendirebilmek için; ejekülasyondan 48 saat sonra, prostat masajından 3 gün geçtikten sonra, Transrektal ultrasondan 7 gün, prostat biyopsisinden 6 hafta ve prostat ameliyatından 6 hafta geçtikten sonra psa ölçümü tekrarlanmalıdır.
BPH (iyi huylu prostat büyümesi) tedavisinde kullanılan ilaçlardan, 5 alfa redüktaz enzim inhibitörleri finasteride (proscar) ve dutaseride (Avodart) psa seviyelerini düşürebilmektedir. Beş alfa redüktaz enzim inhibitörleri prostatın büyümesini engellemekte, prostat hacmini azaltmakta ve 6 aylık bir kullanım süresinde kan psa seviyelerini %50-60 oranında azaltmaktadır. Bu nedenden dolayı bu ilaçları kullanmaya başlamadan önce mutlaka hastaların kan psa seviyelerine bakılmalı ve hastaların gerçek psa seviyelerini öğrenmek için psa seviyeleri 2 ile çarpılmalıdır. Yine kullanılan bazı destek ve vitamin ilaçlarının içerisinde östrojen bulunmakta ve hormonal mekanizmalar ile psa seviyelerini düşürebilmektedirler.
PSA Velositesi (Artış Hızı), Yaşa Özgü PSA ve Serbest PSA
Psa nın, BPH (benign prostat Hiperplazisi) ve prostatit (prostat enfeksiyonu) gibi hastalıklarda da yükselebilmesi prostat kanseri taramasındaki özgünlüğünü ve önemini azaltmaktadır. Bu sebepten dolayı, psa testini daha hassas kılabilmek için bir çok ek yardımcı testler geliştirilmiş ve kullanılmaktadır. Bunlardan en sık kullanılanı psa dansitesi, psa velositesi ve serbest psa dır.
PSA Dansitesi:
Psa değerinin, prostat hacmine bölünmesi ile elde edilir. PSA seviyesi 4-10 ng/ml arasında olanlarda 0.15 veya daha yüksek psa dansite değeri olanlara biyopsi önerilmektedir.
PSA Velosistesi:
Kandaki psa değerinin belirli bir süre içerisindeki artış hızı demektir. Belirli bir süre içerisinde olan hızlı psa artışları prostat kanseri olasılığını arttırmaktadır. Yapılan çalışmalarda PSA seviyesi 4-10 ng/ml arasında olan hastalarda yıllık 0.75 ng/ml’nin üzerindeki artışlarda kanser saptama spesifikliği % 90 ve sensitivitesi % 80 olarak bildirilmiştir.
Free PSA (Serbest PSA):
Sebest psa kanda proteinlere bağlı olmadan serbest olarak dolaşan psa oranını belirtir. Kanda dolaşan psa nın %65-95’ nı proteinlere bağlıdır. Bu proteinlerden başlıcası alfa 1- anichymotrypsin ve alfa-macroglobulin’ dir (Şekil.1). PSA’nın geri kalan %5-35 kadarlık kısmı ise herhangi bir proteine bağlı olmadan serbest halde bulunur. Serbest psa seviyeleri yaş, prostat hacmi ve indirekt olarak total psa seviyelerinden etkilenmektedir. Serbest psa nın total psa’ya bölünmesi ile %f-psa değeri elde edilmektedir. %psa oranı azaldıkça prostat kanseri ihtimali artmaktadır. Prostat kanserli hastalarda normal kişilere oranla, kanda daha fazla oranda proteinlere bağlı psa bulunur. Dolayısıyla prostat kanserli hastalarda daha düşük oranlarda serbest (bağlı olmayan) PSA bulunur.
Şekil 1.
